Opiniestuk in Trouw door ds. Mark de Jager en ds. Gert de Kok
Predikanten Gert de Kok en Mark de Jager maken zich zorgen over het snel slinkende aantal predikanten in Nederland. Ze roepen de kerk op om nu actie te ondernemen.
Dominees zijn mensen met superkrachten. Ze zijn in staat om klaarwakkere mensen binnen een half uur in slaap te laten vallen. Ze zijn in staat om vredige dorpjes tot op het bot te verdelen met een lichte verandering in liturgie. Ze kunnen een baby tot christen verklaren met een paar druppels water en met een stalen gezicht beweren dat brood en wijn in vlees en bloed kunnen veranderen.
Het lot van de superheld is dat hij vaak eenzaam is. Dat hij alleen staat, niet begrepen wordt, en dat zijn krachten in twijfel worden getrokken. En hoeveel werk blijft er over voor een superheld als niemand meer de behoefte heeft om gered te worden?
En zo kan het gebeuren dat niemand meer de spandex toga van de dominee-superheld aan durft te trekken.
Vacatures stapelen zich op
Het aantal predikanten in Nederland neemt enorm af. Op sommige plekken in Nederland gaat komende tijd tot de helft van alle predikanten met emeritaat. Met name aan de randen van het land, buiten de Biblebelt en buiten de Randstad stapelen de vacatures zich op. Zo is de verwachting dat volgend jaar de helft van alle PKN-gemeentes in de provincies Groningen en Drenthe op zoek zal zijn naar een predikant of kerkelijk werker.
Dit probleem blijft groeien, omdat het aantal studenten dat de stap maakt predikant te worden nu al op de vingers van een paar handen te tellen is. Het aantal studenten dat een roeping om predikant te worden loslaat en gaandeweg de studie afhaakt, is bovendien schrikbarend hoog. De aandacht hiervoor vanuit kerk en opleiding is gering.
Ook de instroom bij opleidingen tot kerkelijk werker is niet veel hoger. Het kan in ieder geval niet het tekort van predikanten opvangen, zoals eerder nog gedacht werd.
Hoge werkdruk of teleurstellingen
Wat maakt dit allemaal uit?, horen wij u denken. De kerk krimpt zelf toch ook?
De realiteit is dat het aantal predikanten veel sneller krimpt dan het aantal kerkgangers. Dat heeft tot gevolg dat jonge predikanten afhaken door te hoge werkdruk of teleurstellingen. Dat kerkenraden met de handen in het haar zitten om preekroosters te vullen. Dat basistaken van de kerk, zoals huwelijksinzegeningen en begrafenissen, door dure zzp’ers worden vervuld. Dat gratis psychische zorg van pastors verdwijnt.
Dit probleem is behalve voor de kerk een zorg voor de maatschappij als geheel. Twee eeuwen geleden stelde William Temple al dat de kerk een organisatie is die primair bestaat voor het welzijn van niet-leden. Als er vluchtelingen moeten worden opgevangen, een stille tocht moet worden georganiseerd, als er met boeren over stikstofzorgen moet worden gesproken, of juist een snelweg moet worden geblokkeerd om het klimaat te redden, wordt bij de dominee aangebeld.
De wereld dienen vanuit de kerk
Wij denken daarom, in lijn met de uitspraak van Temple, dat een krimpende kerk om méér werkers vraagt. Vrijwilligers en (semi)professionals die bereid zijn de wereld te dienen vanuit de kerk.
Een tekort aan (academisch geschoolde) voorgangers leidt tot een samenleving waarin de wildste bijgeloven en onwetenschappelijke nonsens voet aan de grond krijgen in het publieke debat. Waar mensen vastlopen op de markt van spirituele aanbieders, waar plekken om te biechten verdwijnen en waar een cultuur van gratis professionele begeleiding van de wieg tot het graf vervangen wordt door de markt.
Kortom, er is actie nodig. Zonder nieuwe roepingen zullen jonge dominees verzuipen, zal secularisatie in een nieuwe stroomversnelling raken, en de polarisatie verder toenemen. Dat zijn slechts de grote verhalen, maar vraag je eens af: wie begeleidt straks de dopen, huwelijken en begrafenissen van jouw geliefden?
Stel een roepingenzondag in
Sommige kerkgenootschappen, zoals de Rooms-Katholieke Kerk en de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK/GKv) kennen een ‘roepingenzondag’. Een concreet moment en een concrete campagne om nieuwe handen te werven.
Ook in de PKN is deze aandacht voor roeping broodnodig. Er is de afgelopen jaren te weinig aandacht besteed aan God die mensen roept tot zijn dienst in de kerk en het zendingswerk. Dat komt ons nu duur te staan. Er is geen cultuur van roepingen, en ook de aandacht voor de maatschappelijke roeping van de kerk als geheel is buiten beeld geraakt. Meerdere keren hebben wij hierover contact gezocht met onze werkgever, de PKN. We hebben aangeboden zelf zo’n roepingenzondag te organiseren. ‘Er wordt aan gewerkt, er wordt over nagedacht’, werd ons voorgehouden.
Ons geduld is op. Wij roepen de PKN op een roepingenzondag uit te roepen. Niet volgend jaar, maar nu. De datum ligt voor de hand: eerste Pinksterdag: 28 mei 2023. Collega’s in den lande, verenigt u!
Een ten slotte een vraag aan u, beste lezer: is het niet tijd om superheld te worden?
Gert de Kok is predikant in de Kapel Hulshorst (PKN) en secretaris van theologische netwerkorganisatie Nifert.
Mark de Jager is predikant in de Brug-Es Kerk Dwingeloo (PKN) en missionair predikant voor Zuid-West Drenthe bij de IZB.
Dit artikel is gepubliceerd in Trouw op 18 maart 2023.