Inleiding op de classisvergadering van 14 september 2021 door ds. Marianne Gaastra
Eigenlijk had ik niet zoveel zin om het weer over de positie van de predikante in de kerk te hebben. Moet dat nou… Ik weet uit eigen ervaring als predikante dat in verschillende gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland soms bewust, soms onbewust opmerkingen over jou als vrouwelijke dominee worden gemaakt. Mijn reactie is vaak: ik doe gewoon mijn werk zo goed mogelijk en ik heb het zelf niet over die verschillen tussen mannen en vrouwen. Het is binnen onze PKN allemaal goed geregeld, toch?
Bij monde van onze scriba René de Reuver is dit nog weer eens bevestigd: man en vrouw wegen even zwaar. Bedoeld wordt natuurlijk dat ze gelijkwaardig zijn. Toch kan een gemeente ook onderscheid in behandeling tussen mannen en vrouwen maken. Keuzevrijheid noemen we dat. Hoewel we dit binnen de PKN al jaren zo hebben gedaan, is het lastig om die standpunten met elkaar te rijmen. Gelijkwaardig ben je, maar als vrouw kunnen we je in sommige gevallen uitsluiten van het ambt van predikant.
Er wordt meestal stilzwijgend vanuit gegaan dat we hier met een gegeven te maken hebben waar we heel goed mee kunnen leven, en waar we het niet steeds weer over hoeven te hebben. Echter, het stilzwijgen wordt op gezette tijden verbroken. Zoals pas geleden. We kunnen niet meer voorbij aan het in het Nederlands Dagblad gepubliceerde onderzoek van Aliene Boele naar seksisme. Zo’n driehonderd predikantes uit verschillende kerken hebben een enquête ingevuld, met vragen naar hun ervaringen op het gebied van seksisme op de werkvloer. In verschillende bladen, waaronder het laatste nummer (augustus 2021) van Predikant en Samenleving van de Bond van Nederlandse Predikanten, wordt dit onderzoek genoemd en de reacties die daar op kwamen.
Ook binnen de PKN komt hierdoor het gesprek weer op gang. Het siert het moderamen van de classis dat ze mij vroeg om hier iets over te schrijven. Ook al kon ik het niet nalaten om in eerste instantie te reageren met: ‘is dat geen seksisme, dat je mij als enige vrouw in het Breed Moderamen vraagt om dit artikel te schrijven?’ Onderzocht moet worden wie ‘pijn’ voelt in deze situatie van keuzevrijheid.
Natuurlijk, de kant van de degenen die letterlijk aan den lijve ondervinden wat het betekent om geweerd te worden als predikant. Maar ook de kant van degenen die ‘pijn’ ervaren als zij zien dat voorbij wordt gegaan aan hun principe, dat een predikante niet gewenst is. En dat vrouwen in andere gemeentes wel op de kansel het woord verkondigen. Deze kant, daar waar de keuzevrijheid leidt tot het weren van vrouwen uit het ambt, moet ook worden gehoord. De pijn die daar zit wordt niet benoemd, maar is er wel. Ik ben benieuwd hoe bijvoorbeeld binnen de Gereformeerde Bond op de uitkomsten van het genoemde onderzoek naar seksisme wordt gereageerd. Je kunt ervan uitgaan dat daar met ontkenning wordt gereageerd op het verwijt dat er in hun kring sprake is van seksisme als predikantes worden geweerd. Maar de vraag voor mij is of iedereen binnen die kring het daarmee eens is.
Iets anders, wat hier ook mee te maken heeft, is als we het hebben over een pluriforme gemeente. Hoever gaat daar de keuzevrijheid ten aanzien van vrouwen in het ambt? In zo’n veelkleurige gemeente kan het voorkomen dat er uitgesproken moet gaan worden dat je liever een man als predikant of pastor hebt dan een vrouw. Wat nu als er in de gemeente waartoe je behoort alleen een predikante staat? De gesprekken die je dan moet voeren kunnen pijnlijk zijn. Zowel voor de predikante als voor de pastorant.
Het blijft wringen: gelijkwaardigheid en keuzevrijheid. Want ondanks dat we het als Protestantse Kerk goed geregeld menen te hebben, door elke gemeente keuzevrijheid te geven, ontstaan er – uitgesproken of stilzwijgend – spanningen. Dat blijkt wel doordat er elke keer weer een opleving van de discussie ontstaat. Mijn voorstel is om gesprekken hierover aan te gaan. Het kan toch niet zo zijn dat een groot deel van de predikanten wordt geweerd, om wie zij zijn en niet vanwege hun theologische opvattingen?
Het gesprek moet gevoerd. Omdat er pijn is. Pijn bij degenen die vinden dat er geen zogenaamde keuzevrijheid moet zijn. Maar ook pijn bij degenen die vinden dat vrouwen echt een andere rol moeten vervullen binnen de kerken. Ik zou het startpunt van dat gesprek willen voeren in de gemeentes zelf. Het landelijk dienstencentrum kan handvatten geven voor de te voeren gesprekken en mensen leveren om het gesprek te leiden. De gesprekken moeten een socratisch karakter dragen. Kort geformuleerd: ruimte voor ieders standpunt, openstaan voor de argumentatie daarvoor en openstaan voor bevraging van je eigen standpunt. Ik heb begrepen dat er een werkgroep in het leven worden geroepen met als thema diversiteit en inclusiviteit, dat naast andere ‘heikele onderwerpen’ ook seksisme in de gemeentes bespreekbaar wil maken. Een goed begin.
Zie voor een uitgebreidere lezing door ds. Gaastra over dit onderwerp: Kerkomroep, dinsdag 14 september 2021.