Wie Groningen vanaf Hoogezand via de A7 binnenrijdt, wordt verwelkomd door een nar. Die zit daar hoog op een paal en zwaait met zijn bellenstok vrolijk naar alles wat voorbijrijdt. Hij zit daar tussen twee torens. Rechts een zwarte met daarop het woord ‘Groningen’, links een toren van speelkaarten, netjes geordend in harten, klavers, ruiten en schoppen. Onderin beginnend met de A, daarna de cijfers 2 tot en met 10, daar weer bovenop de boer, de koningin en in het topje eindigend met de koning.
Ds. Jan Willem Nieboer, wijkgemeente Groningen-Zuid (Immanuelkerk)
Dit kunstwerk met de naam The Tower of Cards (kaartentoren) is ontworpen door architect John Hejduk. Het is een van de stadsmarkeringen die in 1990 geplaatst werden ter ere van het 950-jarig bestaan van de stad Groningen. Even een rekensommetje: de kaartentoren bestaat uit 52 kaarten. Dat is voor elke week een kaart. Als je de waarde van alle kaarten bij elkaar optelt kom je uit op 364. Zo wordt de toren een tijdtoren van 52 weken en 364 dagen. Ook nog eens mooi verdeeld over de vier seizoenen: harten, klaver, ruiten en schoppen. Het is een soort kalender waarop je netjes de dagen van het jaar af kunt strepen. Er is alleen een probleem: je komt nooit precies uit. Een jaar heeft immers 365 dagen. Er is dus een kaart te weinig.
Wiebelig
Die ontbrekende kaart zit daar op het fietswiel te zwaaien naar de automobilisten. Het is de joker. Hij is degene die onze hang naar orde en regelmaat verstoort. Hij herinnert ons eraan dat de tijd nooit precies in onze agenda’s past. Jouw zorgvuldige planning is op de keper beschouwd een kaartentoren. Akelig wiebelig als de joker in volle vaart voorbij komt fietsen. Het bestaan is wispelturiger dan de schijnbare regelmaat van de dagelijks voorbij zoevende auto’s doet vermoeden.
Carnaval
Het rad van de joker is verdeeld in zes compartimenten en verwijst naar minuten en seconden. De joker is van het moment. Een fractie van een seconde en de hele lange termijnplanning van dagen, weken en maanden staat op zijn kop. De joker is de volkse nar, die altijd onverwacht uit de hoek komt. Een carnavalesk figuur die de bestaande orde op zijn kop zet. Zolang het een spel blijft, wekt hij sympathie op. Het moet niet te serieus worden.
Macht
Het kaartspel ordent niet alleen de tijd. Het ordent vanouds ook de samenleving in rangen en standen. De klavers staan voor de landbouwsector, de ruiten voor de handel, de schoppen voor de adel en de harten voor de geestelijkheid. Met de getallen 1 tot en met 10 waarderen wij onze kinderen op school, onszelf, elkaar en de wereld om ons heen. De boeren staan ondanks al hun protesten onder de dame en de heer. De heer bovenin zal zijn macht nooit afstaan aan de vrouw onder hem. Hij eist de toppositie op en kraait zichzelf koning. Onze samenleving lijkt zich als vanzelf te schikken in hoog/laag, rijk/arm, man/vrouw en alles daar tussenin. Als de joker er niet was, zou je bijna vergeten dat ook deze orde niet meer is dan een zelfgebouwde toren van speelkaarten. De nar op zijn rad verkondigt een andere orde. Hij schudt zijn bellenscepter, lacht naar de koning in het topje van de toren die wankelt in de wind. Maar als de koning bovenin voelt dat zijn troon wiebelt, komt er macht in het spel. Dan verandert ineens de aard van de spelers.
Plotseling schuiven er wolken voor de zon, verdwijnt alle kleur en wordt de sfeer grimmig. Drie palen staan daar scherp afgetekend tegen een donkere hemel. In het midden de joker. Hij, de klokkenluider van een andere wereldorde, blijkt een bedreiging, wordt bespot en moet bloeden. Het rad op de paal waar hij op zit krijgt tegen de dreigende hemel een andere betekenis. Het herinnert aan middeleeuwse wreedheid. Wie geradbraakt werd, werd op zo’n wiel gebonden, waarna alle ledematen gebroken werden. Op die manier werd – volgens onnavolgbare logica van die tijd – wederopstanding voorkomen. De orde van de koning, bovenin zijn kaartentoren, dient koste wat kost overeind te blijven. Het rad vertelt ons hoever de mens bereid is te gaan om het geloof te herstellen in de orde waarvan hij denkt te profiteren.
Tevergeefs.
Hij heeft niet gerekend met de narrenkoning, die zich in het holst van de nacht opricht van zijn rad.
Kunstvieringen
Met het kunstwerk ‘The Tower of Cards’ werd 28 januari de serie kunstvieringen geopend van Schoonheid met een Ziel in de Martinikerk. Iedere vierde zondag van de maand een viering rond een Gronings kunstwerk.
Dit artikel verscheen eerder in Kerk in Stad 4 – 27 februari 2024 – kerkinstad.nl.